Türkiye'de Elektronik Atık Yönetimi

Teknolojinin gelişimiyle birlikte hayatımızın vazgeçilmezleri arasında yer alan televizyon, bilgisayar, cep telefonu, buzdolabı ve çamaşır makinesi gibi beyaz eşya olarak adlandırılan elektrikli ve elektronik eşyalar, kullanım ömrünün bitmesiyle tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de çevre için büyük bir tehlike oluşturuyor. Geri kazanımla elde edilen ekonomik katkı da düşünüldüğünde teknolojideki gelişmelere paralel olarak çok çabuk modası geçen elektronik ürünlere ilişkin atık yönetimi büyük bir önem kazanıyor. Tehlikeli maddeler içeren bu atıkların yönetimi kapsamında ortaya çıkan e-atık sektörü de büyüyen bir pazar konumunda. Atık yönetiminde her geçen gün daha da büyük önem kazanan e-atık sektörünün önümüzdeki yıl 11 milyar dolarlık bir pazar olması bekleniyor.

Elektrikli ve elektronik eşyalar;
'büyük ev eşyaları (buzdolabı,çamaşır ve bulaşık makineleri vb.),
küçük ev aletleri (elektrik süpürgesi, halı yıkama makineleri vb.),
ve telekomünikasyon ekipmanları,
ekipmanları (radyo, televizyon, video müzik enstrümanları vb.)
aydınlatma ekipmanları (floresan ampuller, düşük basınçlı sodyum lambalar vb.)
elektrikli ve elektronik aletler (büyük sabit endüstriyel aletler hariç - matkap,testere, dikiş makinesi,çim biçme makinesi vb.),
eğlence ve spor ekipmanları,
tıbbi cihazlar (enfekte olmuş ürünler hariç - RoHS Direktifi kapsamında değil),
izleme ve kontrol aletleri (duman detektörü, termostatlar vb. - RoHS Direktifi kapsamında değil),
otomatlar (sıcak soğuk içecek otomatları, para otomatları vb.)
olmak üzere 10 ayrı kategoride sınıflandırılıyor.

Bu kategorilerde yer alan ürünlerin kullanım ömrü dolduğu andaki bütün bileşenleri, unsurları ve ihtiva ettiği sarf malzemeleri "Elektrikli ve Elektronik Atıkları" oluşturuyor.

AB'de e-atık yönetimi

Atık elektrikli ve elektronik eşyalarla ilgili olarak Avrupa Birliği'nde (AB) 13 Şubat 2003 tarihinde yürürlüğe giren 2002/96/EC Waste Electrical and Electronic Equipment-WEEE ve 2002/95/EC Restriction of Hazardous Substances in Electrical and Electronic equipment-RoHS olmak üzere iki ayrı direktif bulunuyor. 13 Ağustos 2004 tarihinde uygulama yasalarının çıkartıldığı WEEE Direktifi kapsamında AEEE'ler için ücretsiz geri alma sistemlerinin kurulması ve etiketleme yapılmasına ilişkin düzenlemenin ise 13 Ağustos 2008 tarihinde yapılması planlanıyor. 2006 yılında 4 Kg/kişi/yıl olarak belirlenen toplama hedefine ilişkin yıl sonu itibarıyla teknik ve ekonomik tecrübeler dikkate alınarak yeni bir zorunlu hedef belirlenmesi bekleniyor. RoHS Direktifi kapsamında sınırlama getirilen maddeler ise şöyle: kurşun, civa, kadmiyum, krom+6, polibromürlü bifeniller (PBB), polibromürlü difenil eterler (PBDE).

Türkiye'de e-atık yönetimi

Türkiye'nin elektrikli ve elektronik atıkların yönetimiyle ilgili gerçekleştirilen ilk çalışma 2004 yılında Matra Projesi kapsamında Hollanda Hükümeti ile yapıldı. Ocak 2004 yılında başlayan toplam maliyeti 450 bin Euro olan proje Aralık-2005'te sona erdi. Çevre ve Orman Bakanlığı, TAIEX- 2007 Yılı Teknik Destek Programı kapsamında AEEE'ların (Atık Elektrik ve Elektronik Eşyalar) yönetimi konusunda "Çalışma ziyareti" başvurusunda bulundu. Talebin olumlu karşılanmasının ardından, İngiltere'de WEEE ve RoHS Direktiflerin uyumlaştırılması, yürürlüğe girmesi ve uygulanmasına dair yetkili mercii olan UK Department for Business Enterprise and Regulatory Reform (BERR) ile bilgi alışverişinde bulunuldu. Ayrıca, AEEE'ler için lisanslı bir geri dönüşüm tesisi yerinde incelendi.Bakanlık daha sonraki aşamada, Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Sınırlandırılmasına Dair Taslak Yönetmelik (RoHS) çalışmaları ilgili sektör temsilcileri ile birlikte gerçekleştirerek, taslak yönetmeliğin son halini hazırladı. Söz konusu taslak yönetmelik 2007 yılı Haziran ve Temmuz ayları arasında Bakanlık internet adresinde tarafların görüşlerine sunuldu. Taslak yönetmelik ayrıca, yaklaşık 80 adet ilgili kurum ve kuruluşa posta yoluyla iletildi. Böylece yönetmeliğin yayınlanma sürece başlatıldı. Atık elektrikli ve elektronik eşyalarla ilgili taslak yönetmelik (AEEE) çalışmaları da Çevre ve Orman Bakanlığı içerisinde RoHS Yönetmeliğine paralel olarak halen devam ediyor.

Yıl sonunda çıkacak

Çevre ve Orman Bakanlığı'ndan aldığımız bilgilere göre, AEEE ve EEE -(RoHS) yönetmeliği ile ilgili yönetmelik çalışmalarının bu yıl içinde tamamlanarak yürürlüğe girmesi hedefleniyor. Teknik ve idari hususların ise, söz konusu yönetmeliğin tamamlanarak yürürlüğe girmesi sonrasında netlik kazanacağı belirtiliyor. Atık elektrikli ve elektronik eşyalarla ilgili henüz mevcut bir düzenleme bulunmamakla birlikte, bu tür atıkların toplanması, ayrıştırılması, yeniden kullanımı gibi işlemleri gerçekleştiren Çevre ve Orman Bakanlığı'ndan uygunluk belgesi almış beş tesis bulunuyor. Uygunluk belgesi alan bu firmalar, söz konusu faaliyetlerini detaylı olarak Çevre ve Orman Bakanlığı'na aylık olarak gönderiyorlar. Bakanlığın firmaların aylık raporlamalarını değerlendirmesi sonucu ortaya çıkan 2007 verilerine ait e-atık sonuçları şöyle: bin 90 ton bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları (toplanan ekipmanların yaklaşık 331 tonunu baskılı devre kartları oluşturuyor), 22 ton küçük ev eşyaları, 8 ton büyük beyaz eşya, bir ton tüketici ekipmanları olmak üzere toplam bin 121 ton. Mayıs 2008 itibarıyla Bakanlıktan uygunluk belgesi alan tesisler ise şöyle:
Exitcom Recycling for Future-Kocaeli /
Evciler Madencilik ve Değerli Metaller Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.- Ankara /
EAG Geri Dönüşüm Sanayi ve Ticaret A.Ş.-İzmir /
Doğa Entegre Geri Dönüşüm Endüstri A.Ş.- Kocaeli /
Uğur Metal İnşaat Madencilik Nakliyat Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.-

İstanbulİBB'nin e-atık projesiİstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından Çevre ve Kültür Mirasını Koruma Derneği (ÇEVKU) ve Yunanistan Ekolojik Geri Dönüşüm Derneği'nin (ERS) ortak olarak yer aldığı ve Avrupa Birliği'nin mali destek verdiği, bilgisayar atıklarının toplanarak çevreye verilen zararın minimize edilmesini öngören 'İstanbul Yerel Elektronik Atıkların Sürdürülebilir Yönetimi Projesi' (SMILE) hayata geçirildi. Başlangıç konferansı 12 Mayıs 2008 tarihinde gerçekleştirilen proje ile İstanbul'da, entegre bir elektrik ve elektronik atıklarının yönetimi için; çalışmalar yapılıyor. Türkiye'de bir ilk olan proje kapsamında; yeniden kullanımı ve geri kazanımı mümkün olabilecek bilgisayar atıkları, İBB tarafından toplanarak kayıt altına alınacak. Bu atıkların verileri tamamen silindikten sonra yeniden kullanımı mümkün olanlar değerlendirilecek, yeniden kullanımı mümkün olmayanlar ise kullanılabilir parçaları yeniden kullanılmak üzere stoklanacak. Kullanılmayan parçalarda alüminyum, bakır, plastik, demir, kablo ve tehlikeli atık olmak üzere ayrı konteynırlarda toplanarak geri dönüşüm yapılacak. Tehlikeli atık kısmı, tehlikeli atık bertaraf tesislerinde (Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği'ne uygun olarak) bertaraf edilecek.

AB'den destek

Söz konusu proje ile Bakanlığını bu yıl yürürlüğe koymayı hedeflediği AEEE Yönetmeliğinin daha uygulanabilir olmasına önemli ölçüde fayda sağlaması bekleniyor. Proje ile elektrik ve elektronik atıklar hususunda şimdiye kadar İstanbul'da yapılmamış olan envanter çalışması da yapılacak. Proje kapsamında bir de web sitesi hazırlandı. İlgilenenler www.ibb.gov.tr/sites/lifesmile/ adresinden ayrıntılı ve güncel bilgilere ulaşabilecek.

Ayrıca oluşturulan çağrı merkezinden de iletişim kurulabilecek.İTÜ, Çevre ve Orman Bakanlığı, İTO, İSO, Elektronik Cihazlar İmalatçıları Derneği (ECİD), Türk Elektronik Sanayiciler Derneği (TESİD), Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği (TÜRKBESD) ve Metal Sanayicileri Sendikası'nın (MESS) desteklediği projenin toplam bütçesi 739 bin 899 Euro. Projenin yüzde 66.91'i (495 bin 92 Euro) AB Komisyonu tarafından fonlanacak. İBB yüzde 23.21 (171 bin 707), ÇEVKU (49 bin Euro) ve ERS (24 bin 100 Euro) yüzde 13.88 ile projeye katkıda bulunacak.

Kaynak : Recycling İndustry